نشانه ها و علائم وسواس
نشانه ها و علائم وسواس
وسواس و افکار مزاحم یک فشار فکری است برای ادامه یک فکر یا یک عمل که فرد به غیر منطقی بودن آن واقف است اما قادر به توقف آن نیست. وسواس را می توان یك ایده، فكر، تصور، احساس یا حركت مكرر یا مضردانست كه با احساس اجبار و وعلاقه به مقاومت در برابر آن همراه است. بیمار متوجه غیرعادى و نابهنجار بودن رفتار خود است. روان شناسان وسواس را نوعى بیمارى از سرى نِوروزهاى شدید مى دانند كه تعادل روانى و رفتارى را از بیمار سلب می کند و او را در سازگارى با محیط دچار اشكال مى سازد .
علائم و نشانه های وسواس گاه به قدری شدیدند که به راحتی قابل تشخیص هستند، اما در نهایت برای درمان و تشخیص وسواس باید به یک روانشناس مراجعه کرد. اختلال وسواس فکری-عملی، یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی افراطی درمورد جزئیات موضوعی و کمال طلبی همراه است، تا حدی که منجر به از دست دادن انعطاف پذیری و کارکرد اجتماعی میشود. در اختلال وسواس فکری عملی افکار وسواس گونه و اضطراب آور با وسواس‌های عملی همراه میشود. وسواس‌های عملی، کارهای وسواس‌گونه هستند که فرد برای کاهش وسواس‌های فکری خود انجام می‌دهد. فکرها و رفتارهای وسواس به صورت غیر ارادی وارد ذهن فرد می‌شوند. برای درمان وسواس فکری-عملی از دارو درمانی و رفتار درمانی استفاده میشود.
افکار و رفتار وسواسی چه نشانه هایی دارند؟
بسیاری از افراد دارای افکار وسواسی متوجه این اختلالات نیستند یا آن ها را جدی نمی گیرند؛ میلیون ها نفر از مردم دنیا زندگی روزانه خود را به گونه‌ای ادامه می‌دهند که انگار مجبور به عبور از روی یک طناب از یک ساختمان بلند به سمت ساختمان دیگر در یک روز بادی هستند. این نوعی از پریشانی است که آن‌ها لحظه به لحظه احساس می‌کنند. برخلاف چیزهایی که در رسانه ها نمایش داده میشود، این دسته از افراد کمال‌گرا نیستند یا جزو کسانی نیستند که دوست دارند کارها را به نحوی خاص انجام دهند، بلکه افراد مبتلا به مشکلات روانی جدی هستند که اغلب همراه با افسردگی و سایر اختلالات سلامت روانی وجود دارد.
زندگی با افکار وسواسی
افراد دارای افکار وسواسی یا مبتلا به وسواس یا جبر هستند یا هر دو را تجربه می‌کنند. پرفسور کریوس می‌گوید که وسواس عبارت است از ایده‌ها، افکار و تصاویر ناخواسته، مزاحم و مداوم که باعث میشود فرد پریشانی زیادی داشته باشد یا کارهایی مثل شستن دست یا منزل را بارها و بارها انجام دهد. او می‌گوید، به منظور مقابله با این پریشانی، افراد استراتژی‌هایی را ایجاد می‌کنند تا از دست مزاحمت‌هایی که تجربه می‌کنند، خلاص شوند یا تهدیدات را به حداقل برسانند و این اقدامات جبری نامیده می‌شوند. جبر می‌تواند رفتارهای آشکار یا اقدامات ذهنی باشد. یکی از افکار وسواسی شایع آنگونه نگرانی‌های غیر منطقی راجع به امنیت فردی است که افراد مبتلا به افکار وسواسی به طور فیزیکی و روانی مکرراً چک می‌کنند که اجاق گاز را خاموش کرده باشند یا در و پنجره‌ها قفل شده باشند.
وسواس همچنین شامل مسائل جنسی میشود، مانند افکار ناخواسته درباره داشتن فعالیت جنسی و مسائل مذهبی یا اخلاقی، مانند اجبار برای عبادت کردن یا به دنبال اطمینان مجدد بودن در حالی که آن‌ها عمل غیر اخلاقی انجام نداده‌اند. وسواس‌های دیگر شامل رعایت مستمر تمیزی و نظم میشود که افراد به طور مداوم دست‌های خود را می‌شویند، خانه را تمیز می‌کنند، ترس از آلودگی دارند و کارهایی را انجام می‌دهند یا وسایلی را در جاهای خاص قرار می‌دهند.
تشخیص نشانه‌های اصلی وسواس
وسواس‌ها شامل افکار، تصاویر ذهنی و تکانه‌های ناخواسته، مزاحم و ناخوشایندی هستند که ناخواسته وارد ذهن فرد می‌شوند. اگر چه این افکار و تصاویر از نظر خود فرد هم بی معنی و غیرقابل باور است، اما نمی‌تواند در مقابل آن‌ها مقاومت کند و در صورت مقاومت دچار اضطراب و احساس ناخوشایندی میشود. در این حالت فرد برای این که اضطراب ناشی از افکار مزاحم خود را کم کند، رفتارهای اجباری انجام می‌دهد. این رفتارها انواع مختلفی دارند.
شایع‌ترین علائم و نشانه‌های وسواس
وسواس به شکل‌های مختلف می‌تواند بروز پیدا کند، اما شایع ترین انواع علائم آن به شرح زیر است:
- وسواس قرینگی و اجبار تکرار
- وسواس آلودگی و اجبار به شستشو
- وسواس شک و تردید و اجبار به چک کردن مکرر
- وسواس و اجبار صرفه جویی و ذخیره کردن
- وسواس‌های جنسی یا مذهبی و اجبارهای مربوط به آن (داشتن افکار و تکانه های واضح جنسی و یا وسواس‌هایی در مورد وضو گرفتن و نماز خواندن صحیح)
شیوع و همه گیرشناسی وسواس
مردان و زنان به یک اندازه ممکن است به اختلال وسواسیِ جبری مبتلا شوند. اما ابتلاء به این اختلال در مردان عمدتاً در سنین پایین‌تری نسبت به زنان روی می‌دهد. وراثت عاملی برای وقوع وسواس است. به طوری که اگر کسی در خانواده دارای پدر و مادر وسواسی باشد، احتمال اینکه فرزند نیز به وسواس مبتلا بشود، وجود دارد.
دلایل بروز علائم و نشانه های وسواس
از جمله مهم‌ترین دلایل وسواس می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- دلایل فیزیولوژیکی: مانند کمبود سروتونین و وجود عفونت‌هایی در بدن
- دلایل محیطی و روانی: مانند استرس زیاد در زندگی و عوامل شخصیتی
- دلایل ژنتیکی: احتمال مبتلا شدن افرادی که سابقه خانوادگی وسواس دارند بسیار بیشتر است.
علائم و نشانه‌های اختصاصی وسواس
- افکار وسواس گونه: اگر افکار مزاحم در ذهنتان دارید بیانگر این نیست که حتما مبتلا به وسواس هستید. افکار وسواس گونه افکاری هستند که باعث اضطراب بسیار زیاد در فرد می‌شوند. مثلا این که ممکن است همیشه دستانتان آلوده باشد و این فکر در شما احساسی ناخوشایند و اضطراب زیاد به وجود می‌آورد.
- رفتار وسواس گونه: رفتاری که برای کم کردن اضطراب حاصل از افکار مزاحم انجام میشود. مثلا در دفعات زیاد و مداوم دستانتان را بشویید و در صورتی که از انجام این کار خودداری کنید دچار اضطراب می‌شوید.
- کاهش کارکرد اجتماعی: افکار و رفتار وسواسی باعث کم شدن فعالیت اجتماعی و کیفیت زندگی می‌شوند.
علائم جزئی وسواس
از علائم جزئی‌تر رفتاری برای تشخیص وسواس می‌توان به اجتناب از انجام کار، تکرار و مداومت بر انجام عمل، شک و تردید، ترس، دقت و نظم افراطی، الزام و اجبار، لجاجت، احساس به بن بست رسیدن، جلب توجه دیگران با خودنمایی، دله دزدی، بی‌قراری، بهانه گرفتن، بدخوابی و بیخوابی، بی‌اشتهایی، داشتن احساس بی‌ارزشی و بی‌کفایتی، نداشتن اعتماد به نفس و کمال گرایی اشاره کرد.
نشانه‌های اضطرابی وسواس
افکار وسواس گونه در فرد مبتلا به گونه‌ای است که نوعی از تنش و اضطراب را برای او به وجود می‌آورد. ممکن است احساس بی‌قراری شدیدی کند، تپش قلب بگیرد و مدام ذهنش درگیر باشد. در مواقعی که وسواس شدید باشد فرد به دلیل استرس زیادی که تجربه می‌کند دچار کم‌خوابی و یا بیخوابی میشود. برای مثال فرد مبتلا مدام با خود فکر می‌کند که آیا در اتومبیلش را بسته یا خیر. در این شرایط استرس شدیدی را تجربه می‌کند و تا زمانی که در اتومبیل را چک نکند آرام نمی‌شود. به همین دلیل زمانی که اضطراب فرد درمان شود تا حد زیادی می‌تواند وسواس خود را نیز درمان کند. در این زمینه مراجعه به مشاوره کنترل استرس می‌تواند راهگشا باشد.
اختلالات وابسته به وسواس را بشناسید
از جمله اختلالات هم آیند با اختلال وسواس در افراد مختلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
1. اختلال بد ریخت انگاری بدن
بیماران مبتلا به اختلال بد ریخت انگاری بدن، اشتغال ذهنی با نقص تخیلی در ظاهر و چهره خود دارند. در صورتی که شاید نقص مختصری در بدن وجود داشته باشد، نگرانی بیمار در مورد آن افراطی و عذاب آور است.
2. اختلال ذخیره سازی
مشخصه اختلال احتکار، جمع آوری چیزهایی‌ست که به نظر می‌آید ارزش چندانی ندارند و فرد آن‌ها را دور نمی‌اندازد و باعث اِشغال شدید محل زندگی‌اش میشود. در این اختلال فرد حتی کوچک‌ترین چیزها را نگه می‌دارد و هیچ چیز را دور نمی‌اندازد.
3. وسواس کندن مو
وسواس کندن مو اختلال مزمنی است که مشخصه آن کندن مکرر مو تحت تأثیر استرس زیاد است و تقریبا باعث از دست دادن مو میشود؛ به صورتی که این کاهش مو ممکن است برای خود فرد و دیگران کاملا محسوس باشد.
4. اختلال کندن پوست
مشخصه وسواس پوست کنی، خراشیدن، کندن و زخم کردن پوست به صورت تکراری و اجباری است. این اختلال می‌تواند منجر به آسیب شدید بافتی شود و فرد نیاز به انواع درمان‌های پوستی داشته‌باشد.
درمان بیماری و علائم وسواس
روش‌های متعددی برای درمان وسواس به وجود آمده که متخصص با توجه به معیارهای متعدد بیمار را تحت درمان قرار می‌دهد. وسواس بیماری نیست که به تنهایی قابل حل باشد. وسواس نوعی از اختلالات اضطرابی است و به همین دلیل نیاز به درمان تخصصی دارد. مشاوره وسواس به شما کمک می‌کند تا بهترین شیوۀ درمانی پیش گرفته شود. متداول‌ترین درمان های وسواس عبارتند از:
1) دارو درمانی
معمولا داروهایی که در درمان اختلالات افسردگی یا سایر اختلالات روانی به کار می‌روند، در درمان وسواس فکری-عملی مؤثر هستند. اثرات اولیه داروها پس از چهار تا شش هفته دیده میشود ولی برای کسب بالاترین نفع درمانی هشت تا شانزده هفته وقت لازم است. در درمان از داروهای کلومی پرامین، ونلافاکسین، پیندولول و فنلزین استفاده میشود.
2) رفتار درمانی
درمان‌های رفتاری وسواس با استفاده از تکنیک‌های مختلفی انجام میشود. حساسیت زدایی، ایستاندن فکر، غرقه سازی، انفجار درمانی و شرطی سازی بیزارگرانه از روش‌های رفتار درمانی وسواس می‌باشند (این درمان‌ها باید توسط پزشک متخصص انجام شود و در صورتی مؤثر هستند که بیمار علاقه‌مند به درمان و بهبود یافتن باشد و به خواسته خود مراجعه کرده باشد). این درمان نسبت به درمان دارویی عوارضی نداشته و در بلند مدت اثر درمانی بهتری دارد.
4) جراحی
جراحی در افرادی که دچار اختلال وسواس خیلی شدید هستند و حداقل به مدت پنج سال تحت درمان‌های دارویی و درمان‌های رفتاری بوده‌اند، اما پاسخ مناسبی نگرفته‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. جراحی اثر درمانی سریعی دارد ولی تأثیر درمان آن در بلند مدت مشخص نشده است.
امیدوارم شاد و موفق باشید.
لطفا نظرات خود در رابطه با مقاله نشانه ها و علائم وسواس را با ما به اشتراک بگذارید.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.